بدیو، بارت و هایدن

به گزارش گروه فرهنگی ایرنا، انتشارات پالیتی که نامی آشنا در حوزه علوم انسانی و اجتماعی است و می‌کوشد به مباحث پیشرو در حوزه سیاست، فرهنگ و علوم اجتماعی بپردازد، مجموعه متفکران مطرح معاصر را منتشر کرده است. از این مجموعه سه عنوان به آرای آلن بدیو (Alain Badiou) فیلسوف معاصر فرانسوی، نمایشنامه‌نویس، رمان‌نویس، فعال سیاسی، رولان بارت (Roland Barthes) فیلسوف  منتقد ادبی فرانسه و هایدن وایت (Hayden White) مورخ و منتقد ادبی آمریکایی تعلق دارد که در ایران به ابتکار انتشارات آوند دانش منتشر شده است. مهدی عمرانلو  مدیر مسئول این نشر اعلام کرده است که با خرید حق چاپ این مجموعه از انتشارات پالیتی قصد دارد فعالیت خود را در حوزه‌های نظری و فکری آغاز کند.

امیر خراسانی در بخش سخن سردبیر کتاب آلن بدیو؛ فلسفه‌ای در باب امر نو، مجموعه «متفکران مطرح معاصر» را از بهترین متون تفسیری در حوزه نظریه معرفی کرده ترجمه آن را با وجود چندین مجموعه ترجمه شده از آرای نظریه‌پردازان غربی در ایران، همچنان ضروری می‌کند. چرا که «مجموعه‌ی حاضر تنها مجموعه‌ای است که ابدا سودای ساده‌سازی هیچ نظریه‌پردازی را ندارد. کتاب‌های این مجموعه به طور خاص با هدف مواجهه‌ی تفسیری انتقادی با نظریه‌پردازان نوشته شده اند. در این کتاب‌ها ابدا هیچ چیز فدای انتقال مفاهیم یا ساده‌سازی نمی‌شود. هدف نخست اتفاقا مواجهه‌ای تفسیری با هسته مرکزی آرای هر نظریه‌پرداز است».

کتاب آلن بدیو؛ فلسفه‌ای در باب امر نو  به قلم اد پلوث با ترجمه امیر خراسانی و محمدعلی غزونوی در ۳۲۴ صفحه و شمارگان ۵۰۰ نسخه منتشر شده است.

آلن بدیو (Alain Badiou) فیلسوف معاصر فرانسوی، نمایشنامه‌نویس، رمان‌نویس، فعال سیاسی و استاد افتخاری و بازنشسته دانشگاه است. او با طرح دوباره مسئله حقیقت در فلسفه معاصر در برابر تمام جریانات پست مدرنیسم، نسبی گرایی اخلاقی و لیبرالیسم ایستاد.

دو نقل قول از بدیو جالب و روشنگر رویکرد فلسفی اوست؛ «دلبسته آن چیزی باش که هرگز دوباره باورش نخواهی داشت» و «از اعتقاد به چیزی که احساس می‌کنی نباید بدان معتقد می‌شدی و در توجیه آن دچار مشقت بسیار هستی، شرمنده مباش». منظور بدیو از طرح این پرسش‌ها تنها جنبش‌های سیاسی نیست. از نظر او همه چیزهایی که هر ازگاهی انسان را می‌انگیزاند، موضوعاتی همچون داستان‌های عاشقانه، کشفیات علمی و ابداعات هنری می‌تواند هدف این پرسش‌ها باشد.

انتشارات پالیتی در یکی از آثار خود به قلم اد پلوث به بررسی آرای این فیلسوف پرداخته است. این انتشارات نامی آشنا در حوزه علوم انسانی و اجتماعی است و می‌کوشدبه مباحث پیشرو در حوزه سیاست، فرهنگ و علوم اجتماعی بپردازد و مجموعه متفکران مطرح معاصر یکی از این اقدامات است.

در بخشی از این کتاب ذیل یکی از مباحث اصلی در تفکر بدیو به نام سوژه، می‌خوانیم:

انگاره‌ی سوژه چون پلی است میان بخش نظام‌مند و بخش اخلاقی کار بدیو. از نگاه بدیو، تناقض داستان اینجاست که هر چه در جاده‌ی انسان باوری پیشتر رویم، انسانیت را بیشتر به جایگاه موجودات زنده‌ی صرف فرو خواهیم کاست و مآلا انسان نیز همچون دیگر حیوانات، تنها به صرف زنده بودن ارزشمند تلقی می‌شود. این واقعیت اثری عملی و مایوس کننده دارد؛ زیرا منافی کردارهایی است که رویه‌های حقیقت سراسر متوجه آنهاست. گویا بدیو بر آن است که هرچه نظریه‌ای انسان باورانه‌تر باشد، انسان را بیشتر به سطح حیوانات تنزل می‌دهد؛ حیواناتی که در پی دستیابی به علایق و لذایذشان هستند و بهترین حالت برایشان دوری جستن از هر آن چیزی است که نشانی از رویه‌ی حقیقت و وفاداری دارد. از این رو، بدیو با این حرکت نشان می‌دهد که هرچه فلسفه‌ای پادانسان‌باورانه‌تر باشد، بیشتر به آدمیان اجازه می دهد به چیزی سوای مخلوقاتی بدل شوند که صرفا در پی علایق خویش اند و زمینه را آماده می کند تا آدمیان خطر « نامیرایی » را به جان بپذیرند: «حقیقت آن چیزی است که به واسطه‌ی آن، ما در مقام گونه‌ی انسانی در رویه ای درگیر شویم که از زیست گونه ای مان فراتر می‌رود؛ رویه‌ای که امکان نامیرایی را میسر می‌کند، به نحوی که در آن، حقیقت به تجربه‌ی موجودات نا انسانی تبدیل می‌شود ». (صص. ۱۷۷-۱۷۸)

کتاب آلن بدیو؛ فلسفه‌ای در باب امر نو از مجموعه متفکران مطرح معاصر در هشت فصل اصلی پیشینه فلسفی بدیو، هستی و رخداد، وضعیت و رخدادها، منطق جهان‎‌ها، بی‌کرانگی و حقیقت، نطریه‌های سوژه نزد بدیو، اخلاق و اثرات و نیز سیاست، به همراه نتیجه‌گیری، واژه‌نامه و کتابنامه، نگاشته شده است.

آلبرتو توسکانو استاد دانشگاه لندن در مورد این کتاب گفته است: کتاب اد پلوث در آمدی آسان‌یاب به آثار بدیو است با قوت فکری بسیار. نویسنده با نثری گویا و دقیق مهم‌ترین وجوه فلسفه بدیو را بازسازی کرده است. 

بارت و نظریه جنجالی مرگ مولف

رولان بارت عنوان مجلد دیگری از این مجموعه است به قلم مایکل موریارتی. بارت یکی از مهمترین منتقدان ادبی سده بیستم و در زمینه نشانه‌شناسی پیشگام بود. نظریه مرگ مولف او تحولی عظیم را در دنیای نقد ادبی رقم زد. بارت با مطرح کردن این نظریه عنوان کرد که خواننده آزاد است از غور در معانی حاضر و آماده‌ای که مولف پیش نهاده، پا فراتر نهاده و در فرآیند تولید معنای متن سهیم شود. مقاله او در باب مرگ مولف از آن دست آثاری است که به سادگی موجب بدخوانی و بدفهمی می‌شود.

مجلد مربوط به بارت را سجاد غلامی ترجمه کرده و این اثر در ۴۳۲ صفحه و شمارگان ۵۰۰ نسخه منتشر شده است.

در بخشی از این کتاب در بخش «تحلیل روایت از منظر پساساختارگرایی» می‌خوانیم:

بارت بر این نکته پای می‌فشرد که رمزگان ارجاعی سرشتی فرهنگی دارد و به این اعتبار، از مؤلف ریشه نمی‌گیرد. در اینجا قصد دارم بر تأثیر رهایی بخش این نکته تأکید کنم. فهم‌پذیری متن کلاسیک عمدتا بر پایه‌ی همین رمزگان بنا می‌شود. خواندن رمانی قرن نوزدهمی بدون آگاهی از این نکته ناممکن خواهد بود که بازنمایی عرضه شده به الگویی بیرون از خویش وابسته است؛ یعنی مثلا از نوعی « روانشناسی عام زنان» مایه می‌گیرد. در گفتمان عقل سلیم در خصوص ادبیات که در فرهنگ ما شایع است، همین «روانشناسی» به نوبه‌ی خود با توسل به عظمت مؤلف اعتبار می‌یابد. «ادبیات بزرگ» به زنان می گوید که شما متلون و فریب کارید و به سیاه پوستان می‌گوید که بدوی هستید و چیزهایی از این دست. یک پاسخ به این سرکوب فرهنگی (این واژه آن چنان که باید، پررنگ نیست) یافتن و بازیافتن و نیز ارجمندشمردن متونی است که زنان و سیاهان و دیگر گروه‌های آسیب دیده نوشته‌اند. اما در کنار این‌ها، سودمند خواهد بود که دریابیم در خوانش متون کلاسیک، نباید با رمزگان‌های فرهنگی متن همدست شد، بلکه جلوہ‌ی حقیقت متن را باید ناشی و مایه گرفته از القائات فرهنگی و کلیشه‌ها دانست. (ص.۲۴۹)

رولان بارت در چهار بخش اصلی نگاشته شده است: در بخش نخست «نشانه و ایدئولوژی» مباحثی چون اسطوره‌ها، نوشتار و مسئولیت و بارت در باب تئاتر مطرح می‌شود. مباحثی چون قوم‌شناسی تراژدی، بارت در مقام نشانه‌شناس و تحلیل روایی در بخش دوم با عنوان «کنش ساختارگرایانه» بررسی می‌شود. «فراسوی متن» نام بخش سوم است که در آن به تحلیل روایت از منظر پساساختارگرایی و متن و لذت‌های متن پرداخته می‌شود. تایید امر خیالین، بدن، تصویر و امر واقع مباحث فصل چهارم با عنوان «بارت متاخر» را تشکیل می‌دهد.

آن جفرسون از نیو کالج دانشگاه آکسفورد در مورد این کتاب گفته است: شرح موریارتی نوآموزان این حوزه را به مسیری صحیح رهنمون می‌کند... آنان که پیش‌تر نیز دستی در شناخت بارت داشته‌اند، به مدد این اثر، به اسلوبی منسجم‌تر و خوانشی غنی‌تر از اندیشه‌های او دست خواهند یافت. 

وایت و مساله فراتاریخ

هایدن وایت (Hayden White) منتقد ادبی، مورخ و نظریه‌پرداز آمریکایی است که آثارش به حوزه‌ مطالعات تاریخ محدود نشد و مطالعات ادبی و مطالعات فرهنگی را نیز در بر گرفت. جلد مربوط به این متفکر از مجموعه متفکران مطرح معاصر را هرمان پاول نوشته است. این اثر با ترجمه محمد غفوری در ۳۱۰ صفحه و شمارگان ۵۰۰ نسخه منتشر شده است.

در بخشی از این کتاب با عنوان «تخیل تاریخی: چهار اسلوب واقع‌گرایی» می‌خوانیم:

آنچه در فراتاریخ نو بود، زبان کنایه بود. در صورتبندی وایت از این مساله، تفکر تاریخی در تقریبا اواخر سده‌ی نوزدهم به درون نوعی «وضعیت کنایه» در افتاده بود و از آن زمان تاکنون در این چشم‌انداز کنایی گرفتار مانده است. اگرچه به دشواری می‌توان گفت که در فراتاریخ کنایه دقیقا به چه معناست. (ص. ۱۱۳)

البته اندیشمند رهایی بخشی از جنس وایت به‌خوبی می‌دانست که مورخان کار خود را از صفر آغاز نمی‌کنند. درست در همان لحظه‌ای که آنان قادر به تامل درباره‌ی کار خویش هستند، به‌گونه‌ای ژرف در درون کنایه مطالعات تاریخی امروزین، اجتماعی شده یا شست‌شوی مغزی دیده‌اند. بنابراین، اگر قرار است مورخان اسلوبی غیرکنایی از واقع‌گرایی را بسط دهند، باید آن‌ها را «رهانید». (ص. ۱۱۵)

کتاب هایدن وات در شش فصل اصلی نوشته شده است: «تاریخ‌گرایی اومانیستی: وایتِ ایتالیایی»، « تاریخ‌نگاری رهایی‌بخش: سیاستِ تاریخ»، «تخیل تاریخی: چهار اسلوب واقع‌گرایی»، «قدرتِ گفتمان: ماجراجویی ساختارگرایانه‌ی وایت»، «نقاب‌های معنا: رویارویی با امر والا»، «صناعی‌کردن تاریخ: وایتِ مدرنیست».

دومینیک لاکاپرا، مورخ آمریکایی و متخصص تاریخ اروپا، در مورد این کتاب معتقد است: این کتاب افزون بر اینکه گواهی بر اهمیت هایدن وایت به‌عنوان فرامورخ است، شرحی روشن از زندگی و اندیشه او نیز به دست می‌دهد، کتاب ادای دینی شایسته به آثار و شخصیت وایت است. مقدمه‌ای است موثق و فراخوانی است برای مشارکت در گفت‌وگویی انتقادی که اندیشه‌های او برمی‌انگیزد.

جان راولز، ژیژک، رانسیر، دریدا، فانون و آگامبن از دیگر متفکرانی هستند که آثار مربوط به آنان در مجموعه متفکران مطرح معاصر انتشارات پالیتی منتشر شده و انتشارات آوند دانش برای ترجمه و انتشار آن برنامه‌ریزی کرده است.